ZonMw PSIDER consortium TRACER 10250022110001
TRACER: treating hereditary anemias through stem cell research
Erfelijke bloedarmoedes ontrafelen met iPS cellen: van fundamentele kennis naar nieuwe behandelingen
Het door het ZonMw PSIDER programma gesubsidieerde TRACER consortium onderzoekt erfelijke bloedarmoedes zoals sikkelcelziekte (SCZ) en Diamond-Blackfan Anemie Syndroom (DBAS). Bij erfelijke bloedarmoedes is de vorming van gezonde rode bloedcellen uit bloedstamcellen verstoord. De TRACER celbiologen zullen geïnduceerde pluripotente stamcellen (iPS cellen) van patiënten inzetten om ziektemechanismen te bestuderen en genetisch gerepareerde patiënt-specifieke rode bloedcellen en bloedstamcellen te maken zodat samen met de TRACER clinici betere behandelingen ontwikkeld kunnen worden. Ook onderzoeken we de ethische en maatschappelijke aspecten voor patiënten, clinici en beleidsmakers. De nieuwe behandelingen moeten acceptabel, beschikbaar, toegankelijk en betaalbaar zijn: het 4A raamwerk (Acceptability, Availability, Accessibility, en Affordability).
Het onderzoek van het ZonMw PSIDER TRACER consortium is nu (december 2024) gevorderd tot halverwege de totale looptijd van zes jaar. Wat is er in de eerste drie jaar bereikt?
Wat betreft het laboratorium onderzoek is er aanzienlijke vooruitgang geboekt op een aantal kritische punten:
- Het maken van iPS cellen van patiënten met SCZ en DBAS.
- Het maken van rode bloedcellen uit de iPS cellen van patienten.
- Voor DBAS zijn de rode bloedcellen uit iPS een goed ziektemodel.
- Het herstellen van de genetische defecten in sommige van deze iPS cellen: de SCZ mutatie en één van de DBAS mutaties zijn inmiddels succesvol gecorrigeerd.
- Het ontwikkelen van schaalbare kweek voor iPS cellen, en sturing van de vorming van bloedvormende cellen.
- Aanpassing van deze protocollen voor toepassing in bioreactors.
Ook door externe ontwikkelingen, waaronder de publicatie van twee onafhankelijke studies (1, 2) die beschrijven dat bloedstamcellen uit iPS cellen gemaakt kunnen worden, heeft TRACER de wind mee. Dit was één van de meest riskante aspecten van het TRACER project. Het TRACER consortium heeft op hierop ingespeeld door sterker in te zetten op iPS celkweek, genetische correctie van iPS cellen, en ontwikkeling van iPS cellen waarmee de vorming bloedvormende stamcellen onder de microscoop kan worden waargenomen.
Uit het maatschappelijk verantwoord innoveren (MVI) onderzoek van TRACER is gebleken dat er aan de ene kant onder de patiënten grote behoefte is aan nieuwe therapieën én bereidheid om deze te gebruiken. Aan de andere kant schort er veel aan de kennisoverdracht, niet alleen wat betreft de patiënten maar ook naar de medische sector. Economische overwegingen spelen ook een belangrijke rol. De goedkeuring door de regulerende autoriteiten van Casgevy, een nieuwe genetische therapie voor SCZ patiënten, is breed in de publiciteit geweest. De vraag is echter wanneer er een SCZ patiënt in Nederland mee behandeld gaat worden. Deze therapie zou minstens 2 miljoen euro per patiënt moeten kosten. TRACER onderzoekers houden daarom al in een vroeg stadium rekening met deze MVI aspecten en zijn actief betrokken bij initiatieven om binnen Nederland meer toegankelijke alternatieven voor dergelijke geavanceerde behandelingen te ontwikkelen.
Inhakend op deze nieuwe ontwikkelingen zijn de TRACER MVI onderzoekers in 2024 met het 4A raamwerk aan de slag gegaan voor SCZ en DBAS. De 4 A’s staan daarbij voor Acceptability (Acceptatie), Availability (Beschikbaarheid), Accessibility (Toegankelijkheid), en Affordability (Betaalbaarheid) van geavanceerde behandelingen.
Naast een uitgebreide literatuuranalyse zijn er interviews gehouden met patiënten en families Deze interviews zijn heel waardevol, omdat ze meer inzicht geven in de ervaringen van deze patiënten en hun families en de keuzes die zij maken. De interviews worden op dit moment geanalyseerd. Mochten er nog meer families zijn die open staan hun ervaringen en meningen te delen, dan kunnen ze contact opnemen met Louisanne van Hooff voor meer informatie.
Tenslotte, we zijn ongelooflijk trots op TRACER onderzoeker Gerald de Haan van Sanquin, die recent een miljoenensubsidie van de European Research Council heeft gekregen. Daarmee wordt de toekomst van het onderzoek naar de vorming van bloedvormende stamcellen uit iPS cellen voor langere termijn veiliggesteld. Hartelijke felicitaties voor Gerald de Haan en zijn laboratorium, bestaande uit Arthur Svendsen, Edurne Solabarrieta Larrañaga, Liza Dijkhuis en Helena Kooi. Het is fantastisch om te zien dat hun harde werk en voortdurende inzet om nieuwe behandelingen te vinden voor patiënten die afhankelijk zijn van bloedtransfusies en stamceltransplantaties, ook internationaal erkenning krijgt!
Tekst dec. 2024 Sjaak Philipsen, TRACER coordinator